Odszkodowanie od pracownika za szkodę – odpowiedzialność materialna pracownika

Odszkodowanie od pracownika za szkodę – odpowiedzialność materialna pracownika

Niezależnie od istnienia norm prawnych, które przewidują odpowiedzialność odszkodowawczą za wyrządzenie szkody w reżimie deliktowym (art. 415 Kodeksu cywilnego) ustawodawca uregulował odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy w Kodeksie pracy i to właśnie na podstawie tych przepisów należy domagać się jej naprawienia.

Na gruncie przepisów prawa pracy istnieją zasadniczo dwa rodzaje odpowiedzialności materialnej pracownika, to jest odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy oraz odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi. W pierwszym rzędzie omówimy zagadnienie związane z odszkodowaniem od pracownika za szkodę, a na końcu wpisu przyjrzymy się zasadom odpowiedzialności za powierzone mienie.

Zgodnie z art. 114 Kodeksu pracy pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną według zasad określonych w przepisach niniejszego działu.

Aby pociągnąć pracownika do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną pracodawcy muszą być spełnione zatem następujące przesłanki:

– pracownik wyrządził pracodawcy szkodę (majątek pracodawcy doznał uszczerbku);

– powyższa szkoda powstała na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych z winy pracownika, to jest w warunkach bezprawności;

– między szkodą a działaniem/zaniechaniem pracownika istniał związek przyczynowo – skutkowy.

Samo pojęcie szkody nie zostało zdefiniowane w Kodeksie pracy, ale w tym celu można odwołać się do innego aktu prawnego, a mianowicie do Kodeksu cywilnego. Art. 361 § 2 pojęciem szkody obejmuje majątkowe straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby szkody mu nie wyrządzono. Kodeks pracy istotnie modyfikuje jednak zakres odpowiedzialności pracownika  – o czym w dalszej części wpisu.

Szkoda musi pozostawać w związku z obowiązkami pracowniczymi. Obowiązki pracownicze wynikają przede wszystkim z treści łączącej strony umowy o pracę, ale także z przepisów powszechnie obowiązującego prawa, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów. W pierwszym rzędzie zawsze warto odwołać się do umowy o pracę, która dokładnie powinna określać obowiązki pracownika.

Szkoda winna pozostać w związku przyczynowym z wykonywaniem obowiązków przez pracownika. Chodzi tutaj o adekwatny związek przyczynowy, a zatem pracownik ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa swojego działania/zaniechania.

Odpowiedzialność pracownika powstanie tylko wówczas, gdy dopuścił się zawinionego działania/zaniechania. Pracownik musi działać sprzecznie z ciążącym na nim obowiązkiem lub gdy nie podejmuje określonego działania, gdy obiektywnie powinien to uczynić. Chodzi zatem o naruszenie szeroko rozumianej staranności, której winno się oczekiwać od pracownika wykonującego pracę na konkretnym stanowisku.

Pojęcie winy zostało bardzo dobrze opisane przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 2010 roku (I PK 195/09).

Sąd najwyższy wskazał, że „Pojęcie winy w prawie pracy jest zbliżone do rozumienia tego pojęcia w prawie karnym. Wina nieumyślna pracownika występuje wtedy, gdy ma on możliwość przewidywania, że jego bezprawne zachowanie wyrządzi szkodę, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że szkoda nie nastąpi (niedbalstwo), bądź wówczas, gdy pracownik nie przewiduje możliwości powstania szkody, choć w okolicznościach sprawy mógł i powinien przewidzieć jej powstanie (lekkomyślność). Wina umyślna natomiast istnieje wówczas, gdy sprawca chce wyrządzić szkodę w mieniu pracodawcy i celowo do tego zmierza (zamiar bezpośredni) lub gdy mając świadomość szkodliwych skutków swego działania i przewidując ich nastąpienie, godzi się na nie, choć nie zmierza bezpośrednio do wyrządzenia szkody (zamiar ewentualny). Umyślne wyrządzenie szkody ma zatem miejsce wtedy, gdy pracownik objął następstwa swego działania zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym. W związku z tym umyślne niedopełnienie obowiązku nie musi być uznane za równoznaczne z umyślnym wyrządzeniem szkody, zwłaszcza jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że wyrządzenie szkody nie było objęte zamiarem sprawcy.”

Ograniczenie odpowiedzialności pracownika – w jakim zakresie nie ponosi odpowiedzialności za szkodę?

Zgodnie z art. 115 Kodeksu pracy pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.

Stosownie do art. 117 § 1 Kodeksu pracy pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia.

Pracownik nie ponosi również ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka (art. 117 § 2 Kodeksu pracy).

Odszkodowanie ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody (art. 119 Kodeksu pracy).

Odszkodowanie od pracownika za szkodę – na kim spoczywa ciężar dowodu w postępowaniu sądowym?

Jeżeli pracownik nie będzie chciał naprawić szkody dobrowolnie – pracodawca będzie zmuszony do skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. Sprawy w Sądzie rządzą się swoimi zasadami, a jedną z nich jest ciężar dowodu.

Ogólną zasadę w tym zakresie znajdziemy w art. 6 Kodeksu cywilnego (onus probandi), który wskazuje, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

Analogiczna regulacja znajduje się w art. 116 Kodeksu pracy, który wskazuje, że pracodawca jest obowiązany wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody.

Oznacza to, że pracodawca powinien w odpowiedni sposób przygotować się do postępowania sądowego. Duże znaczenie ma jakość samego pozwu, a przede wszystkim dowody, które przemawiają za stawianym żądaniem. Jeżeli nie czujecie się Państwo na siłach, aby samodzielnie przygotować taki pozew – zapraszamy do nawiązania kontaktu.

Szkodę wyrządziło kilku pracowników – na jakich zasadach ponoszą odpowiedzialność?

Niekiedy może się zdarzyć, że szkodę w majątku pracodawcy wyrządziło kilku pracowników. W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych (art. 118 Kodeksu pracy).

Pracownik wyrządził szkodę osobie trzeciej – co zrobić w takiej sytuacji?

W razie wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca (art. 120 § 1 Kodeksu pracy).

Jeżeli naprawiliście Państwo szkodę – możecie zwrócić się do pracownika z roszczeniem regresowym w tym zakresie z uwzględnieniem ograniczenia określonego w art. 119 Kodeksu pracy.

Istotne jest, że szkoda musi być wyrządzona w trakcie wykonywania przez pracownika jego obowiązków pracowniczych. Jeżeli pracownik dopuścił się ekscesu  – odpowiada sam na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym.

Pracownik wyrządził szkodę umyślnie – czy ograniczenie odpowiedzialności obowiązuje?

Jeżeli pracownik wyrządził szkodę umyślnie, to jest zobowiązany do jej naprawienia w całości (art. 122 Kodeksu pracy). Nie znajduje tutaj zastosowania ograniczenie wysokości odszkodowania opisane w art. 119 Kodeksu pracy.

Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi

Jeżeli pracodawca powierzył pracownikowi mienie, to pracownik odpowiada w pełnej wysokości za szkodę wyrządzoną w tym mieniu. W szczególności chodzi o: pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, narzędzie i instrumenty, środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Pracownik ponosi odpowiedzialność także za inne mienie, które zostało mu powierzone do zwrotu albo do wyliczenia się (art. 124 § 1 i 2 Kodeksu pracy).

Pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności na skutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia (art. 124 § 3 Kodeksu pracy).

Podsumowanie

Jeżeli pracownik w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych wyrządził w majątku pracodawcy szkodę – ten drugi może domagać się jej naprawienia na zasadach opisanych w art. 114 i następnych Kodeksu pracy. Jeżeli znajdujecie się Państwo w podobnej sytuacji i macie jakiekolwiek pytania dotyczące przebiegu takiej sprawy – zapraszamy do nawiązania kontaktu z naszą Kancelarią w Warszawie.

Wpisy blogowe nie stanowią porady prawnej w indywidualnej sprawie. Jeżeli chcecie Państwo skonsultować swój problem prawny z naszą Kancelarią, zapraszamy do kontaktu.